Maraton Koşusunun Ustası: ŞEVKİ KORU

Fırat Plastik’in yayınladığı aylık Türkspor Dünyası 2000 dergisinin Kasım 2013 sayısında Prof. Dr. Oygur Yamak’ın benimle yaptığı bir söyleşiden ve kendi yaptığı araştırmalardan yararlanarak hazırladığı  babam Şevki Koru’yu anlatan bir yazı çıktı.   

 

Fırat Plastik’in bayilerine dağıtılmak üzere hazırlanan sözkonusu dergiyi piyasada bulmak mümkün olmadığından, yazının metnini ve kullanılan fotoğrafları burada yayınlıyorum.

 

Maraton Koşusunun Ustası: Şevki Koru

 

1930’lu yılların ortalarından itibaren uzun mesafe koşularına ambargo koyan bir Türk atlet özellikle maraton koşusunda rakipsizdi. Kısa boyu ve kalın gözlükleriyle sıra dışı bir görünüme sahip olan bu çelimsiz atlet, ismini Türkiye sınırlarının ötesine de taşımayı başarmıştı. 1947'de Boston Maratonunda yedinci olan, 1948 Londra Olimpiyatında Türk atletizmini dünya pistleriyle tanıştıran Şevki Koru’nun ismi ülkemizi uluslararası platformda başarıyla temsil eden sporcular arasında yer alarak ebediyen ölümsüzleşmiştir.

Şevki Koru, Boston maratonunda dereceye giren ilk sporcumuz olarak atletizm tarihine geçmiştir. Ama onu unutulmaz yapan özelliği, ilk büyük maratoncu olmasının yanında yetiştirdiği çok sayıda sporcu ile Türk atletizmine yapmış olduğu büyük katkıdır.

 

Cihan Koru babası Şevki Koru’yu anlatıyor

Şevki Koru’nun büyük oğlu Cihan Koru ile daha önce tanışmıyorduk. O, bir ziraat mühendisi ve ABD’de gıda teknolojisi üzerine ihtisas yapmış bir kişi. Kardeşi Adnan Sabri Koru ise makine mühendisi ve bir yazılım firması sahibi. Onunla yirmi yıl kadar önce tanışmıştım ama o sırada ne Şevki Koru'yu tanıyordum, ne de onun Şevki Koru’nun oğlu olduğunu biliyordum. Sonraları Şevki Koru’dan haberdar olduğumda da, onunla iletişimimiz kopmuştu. Cihan Koru ile internet sayesinde tanışıp bağlantı kurduktan sonra kendisiyle Bahçeşehir Üniversitesinde buluştuk ve uzun bir söyleşi yaptık. Bu söyleşiden derlediklerimizi aşağıda okuyacaksınız.

 

Cihan bey, önce babanızın nereli olduğundan başlayalım

Babamın ailesi Gelibolu’da yerleşikmiş. Ailenin kökü Gelibolu tersanelerine dayanıyor. Büyük dedelerim denizciymiş ve ticaretle uğraşırlarmış. Gelibolu o zamanlar Osmanlı sancağı yani birçok şehri içine alan bir vilayet. Dedemin ailesi ise ayan imiş, yani padişah adına o bölgede vergi ve asker toplayan kimse. Dedemin dedesinin II. Mahmut’un torunu olduğuna dair bir bilgim var ama bunu doğrulatamadım henüz.

 

Babanızın ailesini bize tanıtır mısınız?

Dedem İbrahim Mazhar’ın iki hanımı var ve aynı evde yaşıyorlar. O dönemde bu normal imiş. İki eşinden toplam 7 çocuğu olmuş. En küçükleri babam, babamın üç kardeşi üvey, üç kardeşi aynı anneden. Öz kardeşleri sırasıyla Süeda, Ziver ve Kemal.

 

Dedeniz ne iş yaparmış?

Dedem çiftçilik yapıyormuş ve büyük arazileri var. Çevrede Koru çiftliği diye bilinen geniş tarlalara, ileri ziraat araçlarına sahipmiş, arıcılık da yapıyormuş. Çok varlıklı biriymiş. Babam o dönem için lüks sayılan Landon yaylı at arabasına bindiklerini anımsıyor. İleri görüşlü bir kişiymiş. Şapka devrimi olduğunda Gelibolu’daki tek kumaş mağazasından kumaş alıp eve getirmiş ve babaannem Sıdıka hanıma şapka diktirmiş.

 

Babanızın çocukluk ve gençlik yılları hakkında bildikleriniz?

Babam 1913 doğumlu. O zamanlar mahalle mektebi var. Dedem çocuklarını mektebe yollamıyor, özel hoca tutup temel eğitimlerini sağlıyor. Babam ortaokulu Gelibolu’da okumuş. Bu sırada babası vefat ettiğinde ağabeyleri de babalarından kalan varlıklar iyi yönetemeyip çarçur edince, ailede geçim derdi başlamış. Öz ağabeyleri Edirne’ye okumaya gitmişler, o annesinin yanında kalmış. Ablası Süeda hanım bir askeri veteriner olan Mazhar bey ile evli. Sıdıka hanım kızına “Aman kızım Şevki’ye göz kulak ol, okusun” diye tembihliyor. O da 15 yaşındaki kardeşini alıp kocasının görev yeri olan Ankara’ya götürüyor. Mazhar Bey, Çankaya Köşkü’nde atlı muhafız alayında görevli. O yıl Mazhar Bey’in Kayseri’ye tayini çıkınca, Süeda hanım kardeşini Ankara’da annesinin akrabalarından olan Kadriye hanımlara bırakıyor. 1930’da Süeda hanım kardeşini tekrar yanına, Kayseri’ye alıyor. Babam burada Kayseri Erkek Lisesine gidiyor ama gözleri aşırı derecede miyop.. Gözlerindeki rahatsızlık bu sırada ilerlemiş. Yarım saat kitap okuduğunda başı ağrıyor, gözleri şişiyor ve gözlerinden yaş geliyor. Doktorlar, “fazla zorlar ise, gözün retina tabakası ve sarı noktasında kalıcı hasar olur” diyorlar.  Liseyi bitiremeden son sınıftan terk ediyor. Bu sırada Mazhar Bey, Gaziantep’e tayin olunca babam tekrar Ankara’ya dönüyor.  Kadriye Hanım’ın eşi albay Fikret Karabudak, o sırada Kırıkkale’deki Silah Fabrikasının müdürü. Fikret Bey, babamı önce Kırıkkale’deki fabrikada ‘yazıcı’ olarak görevlendirilmek üzere işe alıyor.  Babam her sabah kalkıp kendi kendine koşu idmanı yapıyor.  Fikret Bey bunu duyunca, “Gel seni atlet yapalım” diyor ve onu Ankara’daki merkeze alarak aynı kurumun bünyesinde bulunan Ankaragücü kulübüne kaydettiriyor. 1938’de Süeda Hanım, eşi ve üç kızı tekrar Ankara’ya dönüyorlar. Babam da, tekrar ablasının yanına taşınıyor.  Atletizmde yurt içi ve yurtdışında dereceler almaya başlayınca, silah fabrikasındaki işinden ayrılıp 1940 yılında Beden Terbiyesi’nde 19 Mayıs Stadyumunda göreve başlıyor.

 

 

Atletizme olan ilgisi nasıl başlamış?

Çocukluk yıllarında, Gelibolu'yu işgal eden Fransız kuvvetlerine bağlı askerler ile yöredeki gençler arasında yapılan atletizm yarışlarını ilgi ile izlermiş. Kayseri’de iken Talas Amerikan Koleji ile yapılan bir atletizm yarışına katılmış. Böylece atletizme adım atmış oluyor, daha ziyade uzun mesafe koşuyor. Sonra maratona geçiyor.

 

 

 

Askerliğinden de bahseder misiniz?

Gözü ileri derecede miyop olduğu için askerliğini Gelibolu Bolayır’da ilkokul öğretmeni olarak yapmış. Birkaç öğrencisini bulup konuştum. Oyunlar tertip eder, koşu yaptırırmış. Askerlik bitince yeniden Ankara’ya dönüyor.

 

Annenizle tanışması nasıl olmuş?

Annem Sabahat hanımı ilk kez İstanbul-Ankara arasında sefer yapan trende görmüş. Sonra uzun bir süre peşinde koşmuş, sonunda 1942 yılında evlenmişler. Evlendiklerinde babamın görevi dolayısıyla önce Ankara’da oturmuşlar. Ben 1945 yılında doğmuşum. İlkokul ikinci sınıfta iken İstanbul’a taşındığımızı anımsıyorum. 1957’de kardeşim Adnan dünyaya geldi.

 

Kazandığı yarışlardan da bahseder misiniz?

Geleneksel Atatürk koşusunun ikinci yılında birinci gelmiş. Ertesi yıl Belgrat'ta yapılan Balkan maratonunda üçüncü olmuş. 1940 yılında İstanbul'da yapılan Balkan maratonunda ikinciliği var. Türkiye Şampiyonalarında maratonda beş kez birinci gelmiş.

 

Yurt dışında da yarıştığını biliyoruz.

Evet, bir çok kez hem sporcu hem antrenör olarak yurtdışına gitti. Boston, New York maratonlarına ve Philadelphia koşusuna katılmış. 1947 yılında Boston maratonunu 7. bitirmiş. 1948 yılında Londra Olimpiyatına katılmış, ayrıca Doğu Akdeniz Oyunlarında Atina’da birinciliği var.

 

Lisan bilgisi nasıldı?

Lisan bilmiyordu veya çok az İngilizce biliyordu diyebilirim, anlaşabilecek kadar. Ama Amerika’ya birçok kez gitti. 1951 yılında gittiğinde sekiz ay kalıyor. New York PioneersClub'a kaydolmuş, antrenör Joseph James Yancey ile çalışıyor. Bu arada Boston Maratonuna yeniden katılıyor.

 

Aktif spor yaşamı bitince ne yaptı?

Beden Terbiyesindeki görevine devam ediyor, bu kez milli takım antrenörü olarak. 1960 Roma Olimpiyatına da antrenör olarak katıldı. Ekrem Koçak, Cahit Önel gibi büyük atletlerin (her ikisi sünnetimde benim kirvem olmuştu) antrenörlüğünü yapıyor. Ayrıca Muharrem Dalkılıç, Şükrü Saban, Çetin Şahiner, İsmail Akçay, Hüseyin Aktaş, Veli Ballı gibi önemli atletlerin babama ‘hocam’ dediklerini anımsıyorum. Beden Terbiyesi Genel Müdürlüğü’ndeki görevi dışında Galatasaray kulübünde ve lisesinde, Fenerbahçe, Paşabahçe ve Enka spor kulüplerinde de atletizm antrenörlüğü yaptı. Şimdiki atletizm federasyonu başkanı Haydar Doğan da onun öğrencisidir. Son öğrencilerinden biri, Turan Örnek'tir.

 

Sizin sporla ilişkiniz nasıldı, babanızın bir telkini oldu mu?

Babam kardeşimle benim atletizm ile ilgilenmemiz konusunda ısrar etmedi. Okuyup meslek sahibi olmamızı daha çok önemsiyordu. Futbol oynamamıza karşı olduğunu ise çok iyi hatırlıyorum. Beni bir ara Fenerbahçe yıldız atletizm takımına kaydettirdi ama benim fazla yeteneğim yoktu ve bu macera kısa süreli oldu. Kardeşim Adnan’ın da bir süre disk attığını anımsıyorum.

 

Babanızın sempati duyduğu bir takım var mıydı?

Bize bu konuda hiç bir şey söylemedi. Bir takımın taraftarı değildi. Milli takımı çalıştırdığı için, hepsine eşit mesafedeydi. Kulüp ayrımı yapmazdı. Onun için her atlet birdi. Futbola merakı yoktu. Hatta futbol oynamamıza karşı çıkardı. Şunu iyi anımsıyorum; o zamanlar atletizm yarışları Mithatpaşa stadındaki futbol maçlarından önce yapılıyordu. Yarışlar bittikten sonra atletler ve yöneticiler tribüne çıkar, futbol maçlarını izlerlerdi. Babam çoğunlukla bunları izlemez, eve dönerdi.

 

Yakın arkadaşları kimlerdi?

Atletizm çevrelerinde pek çok dostu vardı. En çok görüştüğü arkadaşları arasında Rıza Maksut İşman ve Tolon Tosun olduğunu anımsıyorum. Ünlü güreşçi Yaşar Doğu, Naili Moran, Ruhi Sarıalp ve Jerfi Fıratlı da dostları arasında idi.

 

Son yıllarında ne yapıyordu?

1975 yılında devletten emekli oldu. Bu tarihten sonra da spordan kopmadı. Yaşamının son dört beş yılında bacaklarındaki eklem romatizmasından dolayı eve kapanmaya mecbur kalıncaya kadar sporcu yetiştirmeye devam etti. 85 yaşında bastonuna dayanarak belediye otobüsüne binip, haftada üç gün Beşiktaş’tan Anadolu yakasındaki Burhan Felek Spor Kompleksi’ne giderek kendisini bekleyen gençleri çalıştırdığını biliyorum.  O yıllarda bir gazetede babam ile ilgili yayınlanmış bir makalenin başlığının ‘Atlet Fabrikatörü’ olduğunu anımsıyorum. Öldüğünde 90 yaşındaydı. Annemin ölümünden 9 ay sonra o da yaşama veda etti.

 

Babanızın ismi yaşatılıyor mu?

Babam sağ iken Büyükada'da on yıl kadar 'Şevki Koru Yarışları' yapıldı. Ölümünden sonra Kadıköy Belediyesi bu yarışları birkaç yıl sürdürdü. Birkaç yıl önce Gelibolu'da belediye tarafından adına birkaç yarış düzenlendi. Son bir kaç yıldır bu yarışlar yapılmaz oldu. Ayrıca, televizyonda 'Şevki Koru Belgeseli' yayınlandı. Bir kez de eski sporcuların da onore edildiği bir törende 'fairplay' ödülü aldı.

 

Şevki Koru’nun Anıları

Cihan Koru, bize arşivini açarak değerli bir yardım yaptı. Babası ile hayatta iken yapmış olduğu uzun bir söyleşiden de yararlandık. Bu söyleşiden seçtiğimiz birkaç anısını sunuyoruz:

 

“1939 senesinde İstanbul'da, Türkiye maraton koşusu şampiyonası yapılıyordu. Atletler maraton koşusundan önce doktor tarafından muayene edilir, herhangi bir hastalıkları var mı diye. Ve yaşlı bir doktor, aşağı yukarı 70-75 yaşında bir doktor beni muayene etti. Benden önceki koşucu şişman biriydi. Sıra bana geldi. Ben de kilomu söyledim. Antrenmanlar dolayısıyla 56 kilodan 51 kiloya düşmüştüm. Adam yüzüme baktı bir daha baktı ve öteki atleti göstererek, ‘şunun gibi olsan neyse, senin neren koşucu? Ben senin koşmana müsaade etmem’ dedi. ‘Aman doktor bey nasıl olur, ben işte şu kadar çalıştım, geçen sene şu dereceleri aldım’ dedimse de sözümü dinlemedi. O zamanki federasyon başkanı (Saffet Gürol) geldi, doktorla konuştu. Doktor ısrar etti. ‘Yok, ben müsaade edemem, yazılı bir kağıt verirse ben kendi isteğimle bu yarışa giriyorum diye ancak o kağıtla girebilir yarışa’ dedi ve benden bir kağıt aldı. Yarışı ben kazandım. Yarıştan sonra doktor bana sitem etti, ‘sen beni aldattın, yani yanılttın’ dedi.”     

Boston Maratonu, 2013 yılındaki terör saldırısı nedeniyle dünyanın gündemine oturdu ama o 1897 yılından bu yana her yıl yapılan en eski geçmişe sahip maraton yarışı. Şevki Koru'nun bu yarışa katılmasına atletizm federasyonu başkanı Naili Moran önayak oluyor. 1946 yılında Yunan atlet Kyriakides birinci gelince, Naili bey, bunun üzerine "Şevki orada bir şansını denemeli" diyor. Gerisini Şevki Koru anlatıyor:

“1940'da Fenerbahçe'de yapılan Balkan Oyunları'nda ikinci olduğum zaman, Yunan atlet Kyriakides üçüncü olmuştu. Ben onu geçmiştim. Ondan sonra 1946'da Boston’da o şampiyon oldu. Atletizm Federasyonu başkanı Naili bey de bir fikir attı ortaya. ‘Acaba Şevki de orada bir şey yapabilir mi’ diye. Böylece Boston’da yarışma fikrini kafama soktu. Ben de ‘giderim’ dedim. Biraz birikmiş param vardı, uçak bileti alabildim.  Orada bir Türk yüksek mühendis tanıdık vardı. Beni 10-15 gün kadar evinde misafir edecekti. Ve doğru Amerika.. Dönüşüm vapurla oldu. Vapur biletini de yine buradan aldım. Zaten o 200 $ kadardı. Yani hem uçak hem vapur biletlerini kendi cebimden ödedim. Gidiş-geliş o şekilde, Amerika seyahati o şekilde oldu. Orada bir antrenörle tanıştım. İsmi James Yancey. New York Pioneers Club’ın antrenörü. Buraya geldikten sonra onunla muhabere ettim. Buraya gelebilirsin dedi ve ikinci defa gidişim o şekilde oldu.”

Boston’da bir önceki yılın birincisi Kyriakides'i geçiyor ama 1940 Balkan maratonu şampiyonu Yunan atlet Zagaros'a yine geçiliyor. Zagaros 6. Şevki 7. ve Kyriakides 10. oluyor. Bu yarışın önemli bir özelliği var. Bu, 116 yıllık Boston Maratonu tarihinde dünya rekorunun kırıldığı ilk ve tek yarış. O sırada Kore'de bulunan Amerikan ordusuna ait birliklerin topladığı para ile Boston Maratonuna gelen Koreli atlet Suh Yun-Bok yarışın birincisi olmakla kalmıyor, 2 saat 25 dakika ile dünya rekorunun yeni sahibi oluyor. Ertesi yıl Şevki Koru'yu Londra Olimpiyatında yarışırken görüyoruz. Bu kez 20. sırada bitiriyor ama bir yıl öncenin Boston Maratonu şampiyonu Suh Yun Bok bu yarışta Şevki’nin gerisinde kalmış ve 23. olmuştur. 1951 yılında yeniden Amerika yollarına düşer Şevki. Bu kez sekiz ay kalır, New York'ta Pioneers Club'ta idman yapar ve Boston Maratonuna katılıp yurduna geri döner. Ertesi yıl bir kez daha dener aynı yarışı ve bir yedincilik daha elde eder. Her üç seferde de dereceye girmeyi başarır.

(Cihan Koru’nun Şevki Koru ile söyleşilerden derlenmiştir)

 

Şevki Koru (1913- 2003)

Gelibolu’da dünyaya geldi. Ankaragücü kulübünde lisanslı sporcu oldu. 1935'te atletizme başladı. 1947, 1951 ve 1952’de toplam üç kez Boston Maratonuna katıldı. 1955’ten sonra milli takım antrenörlüğü yaptı. 27 Eylül 2003 tarihinde vefat etti. Doğduğu yer olan Gelibolu'da defnedildi ve aynı kentte bir sokağa onun adı verildi.

1937 Bükreş: Balkan Oyunları Maratonu beşincisi

1937 Atatürk koşusu birincisi (38.12 ile)

1938 Belgrat: Balkan Oyunları Maratonu üçüncüsü

1939 Türkiye Atletizm Şampiyonası Maraton birincisi

1940 Türkiye Atletizm Şampiyonası Maraton birincisi

1940 İstanbul: Balkan Oyunları Maratonu ikincisi     

1943 Türkiye Atletizm Şampiyonası Maraton birincisi

1945 Türkiye Atletizm Şampiyonası Maraton birincisi

1946 Türkiye Atletizm Şampiyonası Maraton birincisi

1947 Uluslararası Boston Maratonu yedincisi

1947 Atina: Doğu Akdeniz Maratonu birincisi

1948 Londra Olimpiyatları Maraton yarışında 20.

1951 Uluslararası Boston Maratonu on birincisi

1952 Uluslararası Boston Maratonu yedincisi

Not: 1940 yılından sonra 12 yıl Balkan Oyunları yapılmadı.

AİLE ALBÜMÜNDEN 

Son Söz

Şevki Koru adını ilk kez 1982 yılında çıkan Tercüman Spor Ansiklopedisinde gördüğümü anımsıyorum. Ama kendisi hakkında bilgim yok denecek kadar azdı. Oysaki çocuk yaşlardan itibaren meraklı bir spor okuyucusu olarak, gazetelerin spor sayfalarını bir solukta okuyor, haftalık spor dergilerini takip ediyordum. Ama Şevki Koru adına hiç rastlamamıştım. Sonradan Cem Atabeyoğlu’nun Türk Spor Tarihi Ansiklopedisinde ve bir kaç yayında daha onun hakkında bazı bilgi kırıntılarına rastlayabildim. Son birkaç yılda internette onun hakkında daha ayrıntılı bilgilere ulaşma olanağı ortaya çıktı. Bu sevindirici bir şey olsa da, böyle sporumuzun öncü isimlerinin hayatlarını yeni kuşaklara birer kitapla anlatmak ta bir görev olmalı. Bu tür çalışmaları yapmak için bir kurumun bu işe el atmasının yerinde olacağını düşünüyorum. Ayrıca, onun ismini ve hatırasını yaşatmak üzere her yıl atletizm federasyonu tarafından Şevki Koru maratonu düzenlenebilir, bir spor tesisine büstü veya heykeli dikilebilir, bir piste adı verilebilir. Bu şampiyon sporculara vefa borcumuzu ancak bu şekilde bir nebze olsun ödemiş oluruz.

 

Prof. Dr. Oygur Yamak